"मीच का असा लहान लहान गोष्टींच्या मोठेपणाचा मोह पाडून घेणारा एकटाच असावा? माझी तशी अपेक्षा नाही."
माझ्या पुतण्याला बिझिनेस मॅनेजमेन्ट शिकण्यासाठी अहमदाबादला जायचं होतं.माझा भाऊ मला माझ्या घरी येऊन एकदा सांगत होता.माझा मित्र वामन खारकर अहमदाबादलाच हे शिक्षण घ्यायला फार पूर्वी गेला होता ते माझ्या भावाला माहित होतं.वामनकडून थोडी माहिती काढून घ्यावी
म्हणजे तिकडे रहायची सोय कशी आहे.होस्टेलचं जीवन कसं असतं.काटकसरीत कसं रहायचं.
काय काय वस्तू आणि गोष्टी इकडून घेऊन जायच्या वगैरे माहितीवर जर थोडा प्रकाश पडला तर बरं होईल हे माझ्या भावाचं म्हणणं होतं.
एकदा मी माझ्या भावाला आणि पुतण्याला घेऊन वामनच्या घरी गेलो आणि तुझा अनुभव सांग म्हणून वामनला विनंती केली.जुन्या गोष्टी चघळून चघळून सांगायला वामनला खूप आवडतं.त्याला मी विनंती केल्यावर त्याने लागलीच अशी सुरवात केली.
वामन म्हणाला,
"मला लहान लहान गोष्टींचा मोह होतो.लहान,लहान म्हणजे क्षुल्लक गोष्टीबद्दल मी म्हणत नाही.त्या क्षुल्लक गोष्टी ज्यामुळे जीवनात काही लोकांना साधा आनंद मिळतो त्या नव्हेत.किंवा त्या क्षुल्लक गोष्टी, जश्या गोंधळून टाकणार्‍या इलेक्ट्रॉनीक गॅजेट्स, ज्यामुळे काही लोकांना विचित्रप्रकारचा आनंद होतो त्या नव्हेत.ज्यात कलात्मक वास्तु किंवा चित्र अगदी साध्या पद्धतीत आणि साध्या रंगात तयार करून दाखवण्याचा फार पूर्वी अट्टाहास करून दाखवला जायचा त्याही नव्हेत.त्या फारच तथ्यात्मक असायच्या.
मला त्या लहान गोष्टींचा मोह होतो ज्या अगदी कमी जागा व्यापतात.सध्याच्या जगात ज्याला दीर्घाकार किंवा भारी-भक्कम म्हटलं जातं तशा गोष्टी माझ्या बाबतीत थोड्या अनुपयुक्तच आहेत.
माझ्या लहानपणी,मला नक्कीच कबूल करावं लागेल,होत गेलेल्या संस्कारामुळे,
"मोठ्ठं म्हणजे चांगलं"
ह्या म्हणण्याला मी चिकटून असायचो.
सर्वात मोठा आईसस्क्रीम कोन? मस्त.
भावंडाबरोबर, सर्वांत मोठी झोपायची खोली मिळण्यासाठी,हुज्जत व्ह्यायची.त्यासाठी,गाल फुगवून रुसल्यासारखा चेहरा करून,आईकडे कुरकूर करून झाल्यावर,कितीही भोळसट असलं तरी लहान खोलीसाठी कोण कबूल होईल.?
पण मात्र कॉलेजचं शिक्षण घेण्यासाठी शहरात आल्यावर अठरा वर्षाच्या त्या वयात होस्टेलमधे,रिवाजाला अनुसरून,अगदी न्यानो गाडीच्या आकाराची लहानशी खोली पत्करावी लागायची.आणि त्याच्या पुढे जाऊन,एव्हडीशी ही खोली,दुसर्‍या एखाद्या अनोळख्याबरोबर विभागून घ्यावी लागायची.आणि तोही अनोळखी जाडा-लठ्ठ असायचा.
एकाएकी जागेचं महत्व फुलल्यासारखं दिसायला लागलं.पहिल्याच वर्षी, कॉलेजच्या शिक्षणासाठी आलेल्या इतर मुलांसारख्या मला,होस्टेलच्या समोर असलेल्या फॅन्सी स्टोअरमधे जाऊन महागड्या वस्तु विकत घेताना काही प्लास्टीकची भांडी जी एकावरएक ठेवता येतात,टांगून ठेवता येतात,लोटून ठेवता येतात,पण बर्‍याच वेळेला त्याची झांकणं नीट लागत नाहीत अशी भांडी विकत घ्यावी लागली.
असं असताना माझ्या बेडच्या खाली ती ठेवल्यावर जागेची थोडी बचत झाली.पण बरेच वेळा त्या भांड्यांचा वरचेवर वापर न झाल्याने त्यांच्यावर जी धूळ साचायची ती बघून धूळ माखवून ठेवण्यासाठीच त्याचं योग्य डिझाईन केलं गेलं आहे असं वाटायचं.
कॉलेजच्या शेवटच्या किंवा त्याच्या अगोदरच्या वर्षात पदार्पण केल्यावर होस्टेल सोडून बाहेर कुठेतरी जागा शोधावी लागायची.काही बरोबरची मुलं जरा मोठाल्या खोल्या घेऊन रहायला लागली.मी मात्र माझे सामानाचे खोके घेऊन एका जुन्या उंच इमारतीमधे रहायला गेलो.त्या इमारतीचं नाव होतं "रिच पर्सन्स टॉवर".पण माझी खोली मात्र न्यानो सारखी लहानशीच होती.पण ती माझीच स्वतंत्र खोली होती.त्या खोलीत लहान लहान गोष्टी मावत होत्या.जशा हलक्या वजनाचा कंप्युटर,पुस्तकाचं छोटंसं कपाट,लहानश्या कपबशा ज्या अंगठा आणि दोन बोटात मावायच्या.त्यांना हाताचा सबंध पंजा उघडून पकडायची गरज नव्हती.आणि एका कोपर्‍यात, चुकून कोणी पाव्हणा-लावणा आलाच तर,त्याला बसायला माझ्या आजोबांची लहानशी खुर्ची
ठेवली होती.माझ्या वडीलांची ऐसपैस आराम खुर्ची ठेवून मला जागा अडवायची नव्हती.माझ्या ह्या खोलीत मला मी सवय करून घेतली ती अशी की रोजच्या लागणार्‍या आवश्यक गोष्टी माझ्या बिछान्यापासून एक दोन पावलावर मिळण्यासारख्या असाव्यात.त्यामुळे उरलेली खोली रिकामी असायची.
माझ्या ह्या गिचमिड करून रहाण्याच्या कॉलेजच्या सवयीला मागे टाकून आता् माझा हा लहान गोष्टीचा मोह पूर्वी पेक्षाही फारच प्रभावशाली ठरला आहे.आता जरी मला मोठी जागा-अपार्टमन्ट-घ्यायला परवडत असलं,चित्त-आकर्षक टीव्ही घ्यायला परवडत असलं आणि भली मोठी गाडी ठेवणं परवडत असलं तरी त्याच्या अनुनयाच्या संभावना त्यापेक्षा कमीच झाल्या.
वीजेच्या वापराच्या किंमती वाढायला लागल्याने,वीजेवर चालणार्‍या आधुनिक उपकरणाचा वापर,पेट्रोलचे भाव आणि माझा बॅन्क अकाऊन्ट ह्यांचा मेळ बसवण्याकडे अगदीच दुर्लक्ष करणं असंभवनीय झालं होतं.शिवाय मोठ्या गोष्टी खरेदी करण्यात लागणारी किंमत,लहान गोष्टीच्या खरेदीच्या मानाने संकटसूचक दिसू लागल्या.आणि लहान गोष्टीने सर्व काही भागून जायचंच म्हणा.
सुदैवाने,मला लहान लहान गोष्टींच प्रारूप नेहमीच जास्त दिखावटी वाटत असतं म्हणा.
मीच का असा लहान लहान गोष्टींच्या मोठेपणाचा मोह पाडून घेणारा एकटाच असावा? माझी तशी अपेक्षा नाही. आणि ते सुद्धा प्रचंड मोठ्या गोष्टीची चुरस करणार्‍यात आणि इतरांसारख्याच गोष्टी घेण्यात कल असणार्‍यांत?निदान आशा करायला हरकत नसावी."
वामनचा हा तिरका उपदेश आणि त्याने दिलेली माहिती मला नीट कळली.माझ्या भावाने वामनला आणखी बरेच प्रश्न विचारले.तेव्हड्यात वामन आमच्यासाठी चहा करायला आत गेला.ते पाहून मी माझ्या भावाला हळूच सांगीतलं की,मीच तुला सर्व समजावून सांगेन.चहा पिऊन झाल्यावर
वामनचे आभार मानून आम्ही जायला निघालो.
श्रीकृष्ण सामंत (सॅन होझे कॅलिफोरनीया)
shrikrishnas@gmail.com
