“मला माहित नाही!”

“प्रेम म्हणजे काय असतं हे समजण्याची जरूरी नसण्याची अनुमति माझ्याच मला मी दिली आहे.असं करण्याने प्रेमाचाच सुगावा मला लागलेला आहे.”

मला आठवतं,फार पूर्वी पासून मनोहरशी बोलताना त्याला एखादा प्रश्न केला की बरेच वेळा तो त्याला काही माहित असलं तर ते सांगून टाकायचा.
मला त्यावेळी वाटायचं की मनोहर खरोखरंच साधा सरळ माणूस आहे..कारण असं सांगून टाकण्याने हा माणूस पुढच्या प्रकरणापासून नामानिराळा व्हायच्या प्रयत्नात नसतो हे उघड दिसायचं.

पण अलीकडे,अलीकडे मी पाहिलंय मनोहर,
“मला माहित नाही”
असं कुठल्याही प्रश्नाला उत्तर देण्याच्या प्रयत्नात असायचा.
आपण माहिती दिली म्हणून आपलं नाव उगाचच येऊ नये म्हणून तो तसं करीत असावा असा मी कयास काढला होता.

हल्लीच एकदा मी मनोहरला म्हणालो,
“असा तू पूर्वी नव्हतास.तुला माहित असलेलं सर्व काही निःसंकोच सांगून टाकायचास.आता
“मला माहित नाही”
हे प्रकरण काय आहे.?सांगशील का मला.”
मनोहरची आणि माझी दोस्ती तशीच होती म्हणून मी त्याला सरळ सरळ असा प्रश्न करायला धजलो.

“मला माहित नाही”
असं म्हणायला शिकलं पाहिजे असं अलीकडे मला वाटायला लागलंय.
बराच काळ मी असं समजून होतो की,जीवनात सर्व काही अगोदरच माहित असायला हवं. हे माझं नियुक्त कर्म आहे.आणि काही शिकायची जरूरी नाही.मी कुणाचीही मदत घ्यायला आणि मी अज्ञानी असल्याबद्दल कबूल करायला कांकूं करायचो.माझं ड्राईव्हिंग लायसन्ससुद्धा मी बराच मोठा होईतो घेतलं नाही,कारण अगोदरपासून ड्राईव्हिंग करायला न येणं असं वाटण्याच्या अनुभवाचीच मी घृणा करायचो.
म्हणून मी ड्राईव्हिंग करायचं शिकतच नव्हतो.

जसे दिवस निघून गेले तसं,
“माझं वय जितकं होत जाईल तितकं मी समजून चुकणार आहे की तसं मला कमीच माहित असतं”
ह्या रुढोक्तितल्या अर्थात मी जगत आहे.असं मला वाटायला लागलं आहे.

मला कळत नाही की, काही लोकांची जीवनं इतकी समृद्ध असतात आणि काही लोकांना जीवन जगण्यासाठी एव्हडे कष्ट घ्यावे लागतात.
मला कळत नाही की,लोकं त्यांना हव्या असलेल्या लोकांच्या प्रेमात का पडतात.
मला कळत नाही की,शांती आणि न्यायासाठी केल्याजाणार्‍या प्रगतीला एव्हडा असाध्य प्रयास का पडावा.
मला कळत नाही की,आपल्या रोजच्या जीवनाला सततच्या परिश्रमाव्यतिरिक्त दुसरा काही अर्थ किंवा स्वरूप आहे का.
मला कळत नाही की,ज्याची प्रेम म्हणून सुरवात होते ते भग्न का होतं.
मला कळत नाही की आपण एकमेकाला आणि स्वतःलापण दुखावून का घेत असतो.

हे सर्व जे मला कळत नाही त्याचा विचार येऊन मी मला बेचैन करून घ्यायला लागलो.अजूनही कधी कधी मला वाटतं की,मागे मी जसा बहाणा करायचो की जीवन काय आहे याचा अर्थ मला माहित आहे,कल्पना करत होतो की,ज्या गोष्टी आहेत त्या तशा का आहेत त्याची मला समज आहे.
ते चालूच ठेवावं.
अजूनही माझ्या विचारसरणीतून माझी धडपड होत असते की,आपल्याला माहित नसणं म्हणजेच ती आपली असफलता असणं.

परंतु,”माहित नसण्याच्या” देणगीचा सुगावासुद्धा मला आता लागला आहे.सर्वच उत्तरं माझ्या जवळ नसण्यातल्या स्वातंत्र्यातली मजा मला कळायला लागली आहे.आता मी दुनियेकडे नव्या दृष्टीने-कुतूहल करून,अचंबा ठेवून आणि मी आश्चर्याचा अपेक्षीत आहे असं भासवून पहात असतो.

प्रेम म्हणजे काय असतं हे समजण्याची जरूरी नसण्याची अनुमति माझ्याच मला मी दिली आहे.असं करण्याने प्रेमाचाच सुगावा मला लागलेला आहे.ज्या गोष्टी घडतात त्या तशा का घडतात हे मला ठाऊक नसण्याबद्दल कबुली देऊन,माझ्या लक्षात आलं आहे की,माझ्या स्वतःच्या आणि इतरांच्या जीवनात मी जास्त हजर असतो.

पूर्वी जेव्हा जेव्हा मला नसमजलेल्या गोष्टीबद्दल उत्तर द्यावं लागायचं तेव्हा तेव्हा मी माझ्या उत्तरातल्या वाक्याला अर्थ येण्यासाठी “चमत्कार” ह्या शब्दाचा वापर करून रिक्त जागा भरून काढायचो.
असं करताना मी त्याकडे तात्पुरतं उत्तर म्हणून-
“नक्कीच सध्या हा चमत्कारच आहे पण एक दिवस मला समज येईल.”
अशी समजूत करून घ्यायचो.

त्यावेळी कधी कधी “चमत्कार” शब्दाचा, उत्तर देताना, त्या वाक्यात वापर करून, त्या शब्दात मला अधीक अधीक गहिरं सत्य दिसायचं आणि ती जबरदस्त देणगी वाटायची.
पण आता,
“माहित नसण्याशी”
मी अधीक अधीक कृतज्ञ व्ह्यायला लागलो आहे.आणि हे सर्व माहित नसण्याने शक्य झालं आहे.”

हे सर्व मनोहरकडून ऐकून माझ्या मनात आलं की,हा गृहस्थ खरोखरच उपजतच साधा सरळ माणूस आहे.कारण
“मला माहित नाही”
ह्या त्याच्या अलीकडच्या उत्तर देण्याच्या प्रयत्ना बाबत मी केलेल्या प्रश्नाचं उत्तर
“मला माहित नाही”
असं देऊन तो मला टाळू शकला असता.पण त्याने तसं केलं नाही.

श्रीकृष्ण सामंत (सॅन होझे कॅलिफोरनीया)
shrikrishnas@gmail.com